Krztusiec ( koklusz) jest ostrą, bakteryjną chorobą zakaźną i należy oprócz ospy wietrznej i odry do najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych wieku dziecięcego.

Zakażenie szerzy się drogą kropelkową z chorego osobnika na zdrowego.

Okres wylęgania choroby wynosi 3–14 dni. Osoba chora na krztusiec zaraża otoczenie przez kilka ostatnich dni okresu wylęgania do 21 dni po wystąpieniu pierwszych napadów kaszlu.

Przebieg choroby dzieli się na 3 okresy.

Pierwszy okres nieżytowy trwa około 2 tygodni. Pojawia się niewielka gorączka, katar, chrypka i to co najbardziej charakterystyczne dla tej choroby męczący kaszel. Czasami towarzyszącym objawem jest zapalenie spojówek. Dziecko jest zmęczone, rozdrażnione, ma gorszy apetyt.

W drugim okresie kaszel nasila się znacznie. Jest to okres kaszlu napadowego. Ciężkie napady kaszlu występują samoistnie lub są prowokowane płaczem, wzmożonym wysiłkiem, badaniem gardła czy kaszlem innego dziecka. Napady które występują w nocy, budzą dziecko, które jest z tego powodu niewyspane. Widoczny jest duży wysiłek kaszlowy, czerwienienie twarzy, pojawienie się wybroczyn na twarzy oraz wylewów i wybroczyn do spojówek. Napad kaszlu zaczyna się głębokim wdechem, po czym następuje krótki bezdech i seria przerywanych, krótkich wydechów kaszlowych, po których następuje świszczący wdech przypominający pianie koguta. Napad może się na tym skończyć ale najczęściej dochodzi do kolejnej serii kaszlu. Charakterystyczne dla napadu kaszlu jest wysuwanie języka (u niemowląt może dojść do podcięcia wędzidełka), duszność, bezdechy z zasinieniem twarzy lub bez. Siła i częstość napadów jest zmienna od kilku do kilkudziesięciu napadów na dobę.

Napad kaszlu kończy się wykrztuszeniem lepkiej, ciągnącej się wydzieliny i wymiotami. Zdarza się mimowolne oddanie moczu lub stolca. Po napadzie kaszlu pacjent jest wyczerpany. Krztusiec u niemowląt i małych dzieci przebiega ciężej niż u dzieci starszych. U dzieci najmłodszych kaszel może nie występować. Zamiast kaszlu może się pojawić kichanie, łzawienie, napady utrudnionego oddechu (duszności), bezdechy.

Okres trzeci to okres rekonwalescencji który występuje po 3-4 tygodniach napadowego kaszlu. Siła i częstość kaszlu maleją a dziecku wraca łaknienie. Mimo to u dziecka występuje duża pobudliwość kaszlowa i tendencja do nawrotów kaszlu nawet przez kilka miesięcy.

Nasilenie kaszlu może mieć miejsce zwłaszcza w czasie innych infekcji dróg oddechowych.

Najczęstszym powikłaniem krztuśca zwłaszcza u małych dzieci jest zapalenie płuc. Ponadto może dojść do zapalenia oskrzeli czy zapalenia ucha środkowego. Najcięższym powikłaniem są zaburzenia neurologiczne w postaci drgawek, bezdechów i zapalenia mózgu. Zgony obserwuje się głównie u niemowląt.

W leczeniu krztuśca początkowo stosuje się antybiotyk a w późniejszym okresie leczenie objawowe. Ważne jest aby uspokajać dziecko by jak najmniej było sytuacji prowokujących do kaszlu. Lżejsze przypadki krztuśca można leczyć w domu. Natomiast powikłania choroby wymagają hospitalizacji.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom, powikłaniom i co najważniejsze śmierci są szczepienia ochronne. Zgodnie z programem szczepień ochronnych przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (szczepionka skojarzona) pierwszą dawkę podaje się już po ukończeniu 6 tygodnia życia dziecka a potem kolejne 2 dawki do 6 miesiąca życia . Pełne szczepienie podstawowe obejmuje podanie 4 dawki w wieku 16-18 miesięcy. Potem podaje się dawki przypominające w 5 roku życia oraz 13-14 roku życia. Nie szczepione lub niekompletnie zaszczepione dzieci w 1 roku życia są najbardziej zagrożone krztuścem o ciężkim przebiegu i zgonem.