Jedną z najcięższych chorób jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Może zachorować każdy – noworodek, niemowlę, dziecko i dorosły ale najwięcej zachorowań stwierdza się u dzieci poniżej 5 roku życia. Najczęściej przyczyną zachorowania są wirusy i bakterie. Przebieg zakażeń bakteryjnych jest znacznie cięższy i częściej prowadzą one do zgonu.

W zapaleniu o etiologii wirusowej mogą początkowo wystąpić objawy infekcji dróg oddechowych jak ból gardła, chrypka czy kaszel. Stosunkowo szybko dołączają się objawy charakterystyczne dla zapalenia opon i mózgu a więc bóle głowy, nudności, wymioty i obecność charakterystycznych objawów oponowych, między innymi sztywność karku (niemożność dotknięcia brodą do klatki piersiowej podczas przyginania głowy do klatki).

Ten objaw rodzice mogą sprawdzić sami. Zapalenia opon wirusowe mają lżejszy charakter niż bakteryjne i rzadko zagrażają życiu pacjenta.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o etiologii bakteryjnej może również zacząć się objawami nieżytowymi ale szybko narasta wysoka temperatura do 40oC, pojawia się rozdrażnienie, niepokój, nadwrażliwość na światło i dźwięki. Dołączają się opisane powyżej objawy takie jak ból głowy, wymioty, objawy oponowe czasem senność. Zakażenie bakteryjne przebiega zazwyczaj z bakteriemią, czyli obecnością bakterii we krwi. Na skórze pojawiają się wówczas wybroczyny.

Trzeba podkreślić, że przebieg choroby u noworodków i niemowląt może być inny.

Objawy stwierdzane u noworodków są mało charakterystyczne. Gorączka zwykle nie występuje, nie ma też objawów oponowych. Dziecko zachowuje się jednak inaczej, nie chce jeść, jest apatyczne, senne lub niespokojne. Mogą wystąpić drgawki i zmiana napięcia mięśniowego (obniżone lub wzmożone).

U niemowląt objawy pojawiają się nagle i narastają szybko, czasem w ciągu kilku godzin. Występuje niepokój, dziecko płacząc wydaje ostre dźwięki tzw. „krzyk mózgowy”, pojawia się przeczulica oraz uwypuklone i tętniące ciemiączko. Częstym objawem są drgawki. Mogą też pojawić się wybroczyny na skórze. U niektórych dzieci można stwierdzić dodatni objaw sztywności karku.

Bakteryjne zapalenie opon może powodować poważne powikłania, takie jak głuchota, ślepota, uszkodzenie mózgu, ropnie lub wodniaki podtwardówkowe, niedowłady, zaburzenia zachowania, zaburzenia snu a w przypadku posocznicy amputację palców lub innych fragmentów ciała. Niestety w niektórych przypadkach choroba może zakończyć się zgonem dlatego tak ważne jest aby chore dziecko trafiło jak najszybciej do szpitala.

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Leczenie polega na podaniu dożylnie dużych dawek antybiotyków i leków obniżających ciśnienie śródczaszkowe oraz leków przeciwdrgawkowych i przeciwgorączkowych.

Możliwość zmniejszenia liczby zachorowań istnieje dzięki wprowadzeniu szczepień ochronnych. Obecnie istnieją szczepionki przeciw zakażeniom pneumokokowym (Diplococcus pneumoniea), meningokokowym (Neisseria meningitidis) i pałeczce grypy (Haemophilus influenzae typ B).